1. Троллейбусная сеть Минска — крупнейшая в мире. Почему от этого транспорта отказываются во многих странах, несмотря на экологичность?
  2. Эксперты проанализировали вчерашнее согласие Путина на прекращение огня, но «с нюансами» — вот их выводы
  3. Лукашэнка паскардзіўся, што яго ў Расіі «перыядычна» абвінавачваюць ва «ўтрыманстве», і прывёў свае аргументы, чаму гэта не так
  4. Чиновники много рассуждают, что сделать, чтобы медработники не уезжали из страны. Медсестра из минской больницы дала им простой ответ
  5. Лукашэнка на сустрэчы з Пуціным завысіў яўку на мінулых выбарах і колькасць галасоў у сваю падтрымку
  6. Путин согласен с предложением прекратить боевые действия в Украине, «но есть нюансы»
  7. Прадстаўнік Крамля: Масква супраць часовага перамір'я
  8. Калі ў Польшчы жанчына нараджае без мужа, гэта здзіўляе. Гінеколаг з'ехала з Беларусі пасля пратэстаў, а цяпер да яе стаяць чэргі ў Польшчы
  9. Улады перажываюць праз адток моладзі і думаюць, як яе ўтрымаць. Расказваем пра ідэі з закрытага дакумента (вам не спадабаецца)
  10. Вырашылі праверыць інфармацыю ад BYPOL і паспрабавалі ўладкавацца ў дзяржарганізацыі з подпісам за Бабарыку. Расказваем, што з гэтага выйшла
  11. Мобильные операторы анонсировали изменения. Есть предупреждение для клиентов — важно сделать одно действие, чтобы не остаться без связи
  12. «Занадта блізкі да Украіны». Трамп адхіліў галоўнага прадстаўніка ЗША на перамовах праз прэтэнзіі Крамля — СМІ
  13. Кіроўцы аўтобусаў сцвярджаюць, што на мяжы з Літвой «трасуць жорстка». Ці павялічыўся час праходжання?
  14. «Я бы сделала это и бесплатно». Поговорили с беларуской, которая сыграла в фильме, получившем пять наград на «Оскаре»
Читать по-русски


Яўген Малалетка — украінскі фатограф, які разам са сваім калегам з міжнароднага інфармацыйнага агенцтва Associated Press Мсціславам Чарнавым аказаўся ў Марыупалі падчас пачатку поўнамаштабнага ўварвання Расіі. Журналісты пастаянна расказвалі, як жыве горад у аблозе, а рэпартаж з абстралянай радзільні стаў сапраўднай сенсацыяй. Цяпер фатограф знаходзіцца ў Кіеве і рыхтуе гісторыі да гадавіны пачатку вайны. Мы пагаварылі з Яўгенам пра працу, блакаду Марыупаля, эвакуацыю, пратэсты ў Беларусі, якія ён асвятляў, бяспеку і спальнік, які не даваў замерзнуць.

Фотограф Евгений Малолетка, фото: www.evgenymaloletka.com
Фатограф Яўген Малалетка. Фота: www.evgenymaloletka.com

«Расія ўключыла радыёвышкі: „Здавайцеся, горад акружаны, вас абстрэльвае ўкраінская армія“»

— У Марыупалі вы аказаліся 24 лютага каля 4 раніцы. Ехалі туды, чакаючы пачатку вайны. Выраная дата — выпадковасць?

— Мы аналізавалі розныя паведамленні з медыя, і абстаноўка на фронце была даволі трывожная. Працавалі на перадавой з салдатамі, яны сядзяць у акопах і ў іх няма загаду адказваць на агонь. Хлопцы самі не ведалі, чаго чакаць.

— Але вы маглі аказацца ў Марыупалі 23 ці 25 лютага?

— Мы патэнцыйна хацелі туды паехаць і раней, але проста не разумелі, у якую менавіта дату ўсё пачнецца, пазней стала ясна, што гэта будзе заўтра ці паслязаўтра. Мы ездзілі па лініі фронту і бачылі, як за некалькі дзён да ўся тэхніка [уварвання] выехала на баявыя пазіцыі, было відаць, што ўсе рыхтуюцца. Плюс заявы Пушыліна і Пасечніка (кіраўнікі самаабвешчаных ДНР і ЛНР. — Заўв. рэд.), якія запісалі за некалькі дзён да публікацыі. Гэта ўсё адзін вялікі сцэнар, які разыгрываўся. Трэба было падагрэць перадавую і потым пачаць наступаць. Яны прыдумалі прычыну.

— Што з вамі адбывалася ў Марыупалі?

— Вайна ў Марыупаль, у сам горад, не прыйшла імгненна. Крыць пачалі праз некалькі дзён: спачатку былі ўскраіны, потым стала нарастаць, і горад быў акружаны. Зрабілася ясна, што трэба неяк жыць, выбірацца, эканоміць прадукты і ваду, шукаць, дзе мы можам зарадзіцца. Стараліся знайсці месцы, дзе мы можам пазнаёміцца з людзьмі, нейкіх напрацаваных кантактаў у нас не было. Усё было ў працэсе.

— Пра што мясцовыя ў вас пыталі?

— У асноўным — што наогул адбываецца. Яны былі ў паніцы, не ведалі, што рабіць, і не маглі звязацца са сваімі роднымі. А доступ у інтэрнэт быў абмежаваны, былі перабітыя лініі электраперадачы. Людзі нас часта спынялі і пыталі, ці ўзяты Кіеў або Харкаў. Было вельмі шмат навін, і калі народ абмяркоўваў іх паміж сабой, то прыдумляў розныя непраўдзівыя версіі. А ў канцы нашага знаходжання, калі не было сувязі, Расія ўключыла радыёвышкі: «Здавайцеся, горад акружаны, выезду на Украіну няма, вас абстрэльвае ўкраінская армія».

«Там усё было на мяжы»

— Самы страшны момант?

— Там усё было на мяжы. Жывеш, напрыклад, у гатэлі, а побач прызямляецца снарад, у бальніцу прызямляецца, побач з табой прызямляецца. Усё было досыць хаатычна, але вось нешта канкрэтнае вылучыць, каб сказаць: «Гэта быў люты п****ц», не магу. Стромна было, калі самалёты бамбілі, але тады я яшчэ не разумеў: калі ты чуеш гук самалёта, то бамбіць ён не цябе.

— Наколькі вы былі блізкія да смерці?

— Мне здаецца, калі ты працуеш на адрэналіне ў такіх умовах, то не думаеш пра ўсведамленне смерці. Гэта воля выпадку: заб’юць — значыць заб’юць. Ад гэтага ніхто не застрахаваны. Працу рабіць трэба і лішні раз не рызыкаваць. Стромна было выходзіць з бальніцы нейкі час, таму што моцна крылі, ці ты выйшаў, пачаўся абстрэл і ты не можаш з’ехаць з гэтага раёна і пачынаеш рухацца назад перабежкамі ў будынак, каб схавацца.

— Фатаграфіі падпісалі вашым імем, не думалі ў той момант, што бяспечней схаваць аўтарства?

— Я думаю, што заўсёды ёсць давер чытача да матэрыялу, калі стаіць імя чалавека, таму мы іх не хавалі і яшчэ вельмі часта выкладвалі матэрыялы ў сацыяльныя сеткі, каб інфармаваць і ўкраінцаў, і міжнародную аўдыторыю. Цяпер класічныя медыя і грамадзянская журналістыка вельмі важныя.

— Якая фатаграфія з Марыупаля стала самай галоўнай для вас?

— Я думаю, што вельмі вялікую колькасць публікацый атрымаў фотаздымак цяжарнай жанчыны на насілках. Даўно такога не было, каб адно фота так разляцелася па СМІ.

«Вайна выглядае ўсюды аднолькава: слёзы людзей, пакуты, выбухі, разбурэнні»

— Вы былі ў Марыупалі з 24 лютага да 15 сакавіка. Не пашкадавалі, што паехалі туды?

— Цяпер, вядома, не шкадую, але тады быў у сумневах — ці ў правільным ты месцы знаходзішся. У той момант ты глядзіш на падзеі ў Кіеве і думаеш: а што, калі сталіцу возьмуць, а цябе там не будзе, ты прапусціш самае галоўнае. Мяне адольвалі сумневы. Цяпер мне здаецца, што кожны знаходзіўся ў сваім месцы і ў Кіеве было дастаткова журналістаў, якія асвятлялі вайну. Шкадую, што не змог застацца даўжэй і паказаць больш жаху, не змог знайсці яшчэ больш доказаў злачыннай вайны. Я да гэтага часу не разумею, наколькі паўплывалі нашыя матэрыялы, ці зрабілі мы правільна і дастаткова, можа, варта было зрабіць больш?

Дзе б ні знаходзіліся журналісты, няма розніцы, дзе асвятляць вайну, яна ўсюды выглядае аднолькава: слёзы людзей, пакуты, выбухі, разбурэнні і жахі. Гэта было ўсюды. Галоўнае — паказаць тое, што адбываецца.

— Як вас вывозілі з Марыупаля?

— Яшчэ да выезду мы трапілі ў акружэнне ў адным раёне, з намі быў паліцэйскі, ён звязаўся са сваімі праз рацыю, мы пераначавалі ў будынку бальніцы, і на досвітку нас эвакуявала спецпадраздзяленне. Суседнія будынкі ўжо былі пад расіянамі. Мы кінулі машыну, паліцэйскія нас вывезлі ў цэнтр, далей мы былі самі па сабе. Так з 12 сакавіка мы аказаліся без транспарту. Перасоўваліся па горадзе самастойна, часам нам паліцыя дапамагала. Мы выкарыстоўвалі ў Ката (гаворка пра кіраўніка патрульнай паліцыі Марыупаля Міхаіла Вяршыніна. — Заўв. рэд.) на базе спадарожнікавы інтэрнэт, таму што вышка сотавай сувязі ў цэнтры ўжо была разбомбленая і знаходзіцца там было небяспечна, расіяне ўжо захапілі некалькі раёнаў, баі ішлі ў горадзе.

У выніку мы выязджалі 15 сакавіка на чужой машыне, з намі была сям’я, якая нам дапамагала. Нас было шэсць чалавек у невялікім Hyundai Accent. Прайшлі каля 15 блакпастоў.

Была стромная дарога, гэта ўсё ноччу, небяспечна, можна было лёгка разбіць машыну. У аўтамабілі не было шкла, лабавуха была цалкам патрэсканая, бачнасць вельмі абмежаваная, перасякалі лінію фронту без святла.

— Чаму без?

— Расіяне сказалі выключыць усім святло ў машынах, некаторыя заляплялі фары скотчам і закрывалі кардонам.

Выезд из Мариуполя. Фото из личного архива героя одной из публикаций Zerkalo.io
Выезд з Марыупаля. Фота з асабістага архіва героя адной з публікацый «Люстэрка»

— Вы флэшкі хавалі?

— Матэрыялы мы аддалі дзяўчатам у машыне, а абсталяванне схавалі.

— З якім адчуваннем заехалі на падкантрольную Украіне тэрыторыю?

— Дзяўчаты плакалі, мы абдымаліся. Але ты не цалкам усведамляеш, што адбываецца, няўжо гэта канец?! Вайна ж далей працягваецца ўсё роўна. Я б не назваў гэта палёгкай, гэта такі сімбіёз эмоцый: фізічна ты ўжо ў Запарожжы, але ў думках — яшчэ ў Марыупалі. І думаеш пра тое, што адбываецца там.

— Чым вы заняліся пасля?

— Спрабавалі прыйсці ў сябе, але гэта не атрымлівалася, бо мы рэдагавалі матэрыялы, здымалі гісторыі ў Запарожжы пра эвакуацыю з Марыупаля, пачалі шукаць людзей, якія былі ў драмтэатры. Трэба было знайсці сведак, пакуль яны не раз’ехаліся і ўсё яшчэ былі ва Украіне.

— Як, працуючы на вайне, вы клапоціцеся пра сваю бяспеку?

— У нас ёсць бронекамізэлька, каска, аптэчка, спадарожнікавы тэлефон, GPS-трэкер для рэдакцыі, цяпер яшчэ ўсе карыстаюцца Starlink, плюс часам мы ездзім некалькімі машынамі, каб, напрыклад, калі адна з іх трапіць пад абстрэл, то будзе другая, на якой можна эвакуявацца.

— Самы важны прадмет, які бераце з сабой?

— Спальнікі. Яны нас ратавалі ў Марыупалі, мы спалі дзе давядзецца, і без іх было б холадна.

«Дыктатуру кветачкамі ўсё-такі не скінеш»

— Давайце пагаворым пра Беларусь. Як у 2020 годзе, падчас пратэстаў, вы апынуліся ў Мінску?

— Я быў у вас каля двух тыдняў. Калі мы загадзя атрымлівалі акрэдытацыю, ніхто не падазраваў, што будзе такая хваля пратэстаў і агрэсіі з боку сілавікоў. Таму рэдакцыя не адправіла вялікай колькасці журналістаў асвятляць выбары. А калі зразумелі, што трэба, то спыталі, у каго ёсць акрэдытацыя, і я прапанаваў сябе. Я прыляцеў у Мінск, калі пратэсты ўжо ішлі.

— Якое ў вас склалася меркаванне пра тое, што адбываецца?

— Я быў у вас на выбарах у 2010 годзе. Бачыў падобную сітуацыю. Калі пайшла хваля пратэстаў, я адчуваў, што людзі хацелі выказацца і расказаць, што адбываецца і як яны не згодныя з гэтым.

— Чым беларусы вам запомніліся?

— Я не хачу быць крытычным. Мне падабаецца, як беларусы пратэставалі, але, мне здаецца, крыху недаціскалі. Дыктатуру кветачкамі ўсё-такі не скінеш. Мы пыталі ў пратэстоўцаў: «Вы думаеце, што дыктатара можна выгнаць кветачкамі?» А яны адказвалі: «Паглядзіце на Украіну, узброены пратэст быў, і гэта ўсё прывяло да вайны». Тое, што адбываецца ў вас, задушылі павольна і ўпэўнена, зачысцілі інфармацыйную прастору і пачалі ўсіх саджаць.

— Што складанага было тады ў працы?

— Была небяспека, што армія можа адкрыць агонь па пратэстоўцах, калі былі вялікія мітынгі ў выходныя, і што сілавікі запусцяць яшчэ адну хвалю гвалту.

— У вас змянілася стаўленне да Беларусі?

— Мне вельмі шкада, што вашая краіна знаходзіцца ў такім рэжыме. У Беларусі быў шанец стаць адной з краін-лідараў ва Усходняй Еўропе, і, думаю, вас бы хутчэй прынялі ў ЕС, чым Украіну, ведаючы пра ваш парадак і законапаслухмянасць. Будзем спадзявацца. Любая дыктатура рана ці позна ламаецца, і пасля яе прыходзіць іншы рэжым.

У вас цяпер ёсць вертыкаль улады, якая на кані і трымае ўсё насельніцтва ў страху. Гэта такая форма кіравання. Калі ты не хочаш, каб цябе з’елі, ты павінны прымусіць насельніцтва баяцца і паказваць, хто галоўны.

— Мы ў канцы размовы заўсёды задаём адно і тое ж пытанне. Калі і як скончыцца вайна?

— Я думаю, Украіна выстаіць у любым выпадку. У нас ёсць добрыя шанцы, але гэта будзе велізарная колькасць ахвяр. Калі ўсё скончыцца, мне складана сказаць.

— Што будзеце рабіць пасля перамогі?

— Я хачу добра адпачыць і падумаць, як быць далей.