Новая Канстытуцыя: усе цвікі — па плешцы
28 снежня 2021 у 1640668860
«Зеркало»
Калі ў каго і былі нясмелыя надзеі на тое, што новая Канстытуцыя хоць у нейкай ступені адкрые шлях да палітычных трансфармацый, то апублікаваны праект Асноўнага закону развеяў гэтыя надзеі.
Пачынаючы з выступу на МЗКЦ 16 жніўня 2020 года, Аляксандр Лукашэнка неаднаразова намякаў на тое, што сыдзе з пасады прэзідэнта пасля канстытуцыйнай рэформы. Хадзілі чуткі, што нешта падобнае ён абяцаў Уладзіміру Пуціну і ў верасні мінулага года, і пазней.
Аднак нядаўняя яго заява, што датэрміновых прэзідэнцкіх выбараў не будзе, паказала, што сыходзіць ён не збіраецца.
Цяпер гэты намер увасоблены ў праекце новай Канстытуцыі. Які ўяўляе сабой эшаланаваную абарону існуючай улады ад любых замахаў на яе непахіснасць.
Па-першае, усе службовыя асобы, чый тэрмін паўнамоцтваў заканчваецца пасля прыняцця Канстытуцыі, адбываюць гэты тэрмін да канца. Гэта значыць, прэзідэнцкія выбары - у 2025 годзе.
Па-другое, хаця і вяртаецца абмежаванне ў два тэрміны на займанне пасады прэзідэнта, але агаворваецца, што адлік тэрмінаў - з прэзідэнцкіх выбараў пасля прыняцця Канстытуцыі. Гэта значыць, што тэарэтычна Лукашэнка можа балатавацца ў прэзідэнты зноў і ў 2025 годзе, і ў 2030 годзе.
Па-трэцяе, шырокімі палітычнымі паўнамоцтвамі надзяляецца Усебеларускі народны сход. Пры гэтым абумоўлена, што кіраўніком гэтага інстытута можа быць і дзейны прэзідэнт. То бок Лукашэнка можа быць і прэзідэнтам, і старшынёй УНС як мінімум да 2035 года.
Па-чацвёртае, праект забяспечвае былому прэзідэнту пажыццёвае крэсла ў Савеце Рэспублікі і імунітэт ад крымінальнага пераследу.
Зрэшты, заявы самога Лукашэнкі, як і афіцыйны праект Канстытуцыі, нейкую палітычную інтрыгу ўсё ж захоўваюць. Лукашэнка ў 2025 годзе можа балатавацца ізноў у прэзідэнты, а можа і пакінуць цяперашнюю пасаду і пайсці на пасаду кіраўніка Усебеларускага народнага сходу.
Гэты сход - даволі цікавы інстытут. Фармуецца ён не прамым народным галасаваннем, а кааптацыяй органамі ўлады і грамадскімі арганізацыямі (правільнымі, зразумела). Народу там будзе шмат - 1200 чалавек, прычым вырашаць лёсы краіны яго чальцы будуць без адрыву ад вытворчасці і не надта часта. Гэта значыць, як орган улады ён будзе непрацаздольным паводле вызначэння.
Насамрэч і парламент, які ўсё ж фармальна абраны народам і прафесійны, у рэальных беларускіх умовах - гэта «пятае кола» ў вазку беларускай улады. Ну, а абноўлены УНС будзе шостым.
Аднак штэмпелем рашэнняў, прынятых кіраўніцтвам, ён будзе ідэальным.
А паўнамоцтвы гэтых рашэнняў будуць немаленькія: у прыватнасці, права аб'яўляць імпічмент прэзідэнту, права ўводзіць надзвычайнае становішча і нават загадкавае і экзатычнае права - вызначаць легітымнасць выбараў.
Калі прэзідэнт і старшыня УНС - гэта адна асоба, то ўсе гэтыя юрыдычныя вынаходствы наогул, як гаворыцца, ні пра што.
Але на выпадак, калі Лукашэнка ўсё ж вырашыць пакінуць сваю цяперашнюю пасаду, то пераемнік будзе вельмі абмежаваны ў сваіх дзеяннях і жорстка падкантрольны Сходу (чытай - яго старшыні).
Ці будзе гэты выпадак ці не - гэтае рашэнне Лукашэнка пакідае за сабой да 2025 года. Ім можна дражніць і спакушаць Маскву - магу сысці, а магу і не сысці. Але калі і сысці, то недалёка - ва УНС.
Зрэшты, падобнай няпэўнасцю і Пуцін дражніць і спакушае расійскія эліты і грамадства. Новая Канстытуцыя дае яму права балатавацца ў 2024 годзе. А ці пойдзе - пакуль не кажа.
Падобную нявызначанасць захоўвае і Лукашэнка. Але не вельмі зразумела, для каго і для чаго.
Не будзем удакладняць, дзе хацела б яго бачыць пратэстная частка грамадства, але гэта дакладна не УНС. А для лаялісцкай часткі грамадства гэтыя дзіўныя ракіроўкі і гульні чужыя і незразумелыя: для іх ёсць «бацька», ён займае пасаду «бацькі» і павінен і надалей яе займаць - які УНС, для чаго УНС, што за трызненне? Зусім ужо памяркоўным беларусам таксама не зусім ясна, ці лепш Лукашэнка, які сядзіць на двух крэслах ці на адным.
Складваецца ўражанне, што адзіны адрасат гэтых палітычных пасаў - гэта Крэмль. Для яго, магчыма, гэта мае значэнне. Зрэшты, зараз ці наўрад вялікае. Ва ўмовах, калі Масква прад'яўляе ўльтыматум Захаду, калі кажа пра «вайскова-тэхнічнае рашэнне» ў выпадку адмоўнай рэакцыі Захаду, ёй увогуле не да канстытуцыйнага дызайну ў аднаго з нямногіх, калі не адзінага саюзніка.
На думку некаторых экспертаў, адзін з варыянтаў гэтага расійскага «вайскова-тэхнічнага рашэння» прадугледжвае выкарыстанне якраз тэрыторыі гэтага саюзніка.
І ў сувязі з гэтым пытанне, на колькіх крэслах будзе сядзець Лукашэнка пасля 2025 года, уяўляецца для Крамля другарадным. І хоць тэарэтычна праект Канстытуцыі можа яшчэ зведаць некаторыя змены, падаецца малаімаверным, што яны будуць істотныя і што менавіта такіх зменаў праекта будзе дамагацца ад саюзніка Масква.
Словам, на бліжэйшыя два з паловай гады праект Канстытуцыі па сутнасці наогул не прадугледжвае якога-небудзь транзіту ўлады і палітычных трансфармацый, няхай і колькі заўгодна кантраляваных. Аднак іх перспектыву і ў 2025 годзе дакумент пакідае ў тумане нявызначанасці.
Лукашэнка і да жніўня 2020 года, і пасля ўвесь час вырашаў задачу квадратуры круга: як бы так сысці, не сыходзячы, як бы нешта памяняць, не мяняючы.
Рэферэндум па гэтым праекце Канстытуцыі ніякім рашэннем не стане, ён і надалей, як мінімум да 2025 года, будзе ламаць галаву над гэтай дылемай.
Аднак урокі гісторыі паказваюць, што адмова ад кантраляванага транзіту ўлады вядзе да некантраляванага і нават эшаланаваная абарона не абараняе ад бегу часу.
.